سلسله‌مراتب استخدام و استعباد در مدینه‌ (در فلسفه سیاسی فارابی)

فلسفه سیاسی فضیلت‌محور، جهت تحقق سعادت فردی و جمعی، تعاطی برخی از مقولات اجتماعی را پیش‌فرض می‌گیرد. در میان سنت فکر فلسفی اسلامی، فارابی در منظومه فلسفه سیاسی خود، علاوه بر مدینه و ریاست آن به دوستی مدنی، عدالت و تعاون نیز پرداخته است این سه مقوله ارتباط تنگاتنگ با یگدیگر دارند. بررسی اندیشه‌ سیاسی فارابی به شیوه تحلیل محتوای فلسفی نشان می‌دهد که به رغم وجود دوستی مدنی در همه مدینه‌ها، نوع رابطه برآمده از دوستی مدنی در هر یک از مدینه‌های فاضله و غیرفاضله متفاوت است. دوستی در هر مدینه‌ای، دوستی بر سر چیزی (یک امر محبوب) است که در ابتدا همکاری مدنی را باعث می‌شود و در نهایت شکل مدینه را مشخص می‌سازد. از این نظر، پرسش پژوهش حاضر این است که دوستی مدنی در هر یک از مدینه‌های فاضله و غیرفاضله، چه رابطه‌ای را برای اعضای آن مدینه، و به ویژه بین رئیس و اعضا، ایجاب می‌کند؟ با تحلیل محتوای آثار فارابی به ویژه دو اثر «آراء» و «سیاست» آشکار می‌شود که نوع رابطه برآمده از دوستی مدنی در مدینه فاضله، رابطه «استخدام» و در مدینه‌های غیرفاضله، رابطه «استعمال یا استعباد» (عملگی و بردگی) را ایجاب می‌کند. این نوع رابطه‌ها پیامدهای خاصی را برای تحقق سعادت در هر مدینه دارند.